Attorney-At-Law Office

Ilona Bałdyga

Śmierć pokrzywdzonego w toku procesu karnego a prawa osób bliskich

Czy bliscy zmarłego mogą wstąpić do procesu i wykonywać uprawnienia zmarłego w procesie karnym?

Takie pytania być może pojawiają się w głowach osób, których najbliżsi byli pokrzywdzeni przestępstwem i brali udział w postępowaniu karnym. Na te i inne wątpliwości postaram się odpowiedzieć w dzisiejszym artykule.

Kwestia ta jest regulowana przez przepisy Kodeksu postępowania karnego (KPK):

art. 52§1. W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia – prokurator, działając z urzędu.

§2. W przypadku, gdy organ prowadzący postępowanie dysponuje informacjami o osobach najbliższych dla pokrzywdzonego lub osobach pozostających na jego utrzymaniu, poucza o przysługujących uprawnieniach co najmniej jedną z nich.

Podobne regulacje dotyczą oskarżyciela posiłkowego i oskarżyciela prywatnego – analogicznie:

Art. 58.§1. Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania; osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania.
§2. W razie śmierci oskarżyciela posiłkowego, który samodzielnie popierał oskarżenie, stosuje się odpowiednio art. 61.

Art. 61.§1. W razie śmierci oskarżyciela prywatnego postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe lub osoby pozostające na utrzymaniu zmarłego mogą wstąpić w jego prawa.[…]
§2. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd lub referendarz sądowy umarza postępowanie.

W celu zapewnienia większej przejrzystości wpisu, uwagi dotyczące pokrzywdzonego, dotyczą tak samo oskarżycieli: posiłkowego i prywatnego, chyba, że wyraźnie wskazuję w poniższej treści inne zasady względem tych osób.

W przypadku kilku lub nawet większej ilości osób najbliższych czy osób pozostających na utrzymaniu pokrzywdzonego – uprawnienia, które przysługiwałyby zmarłemu, każda z tych osób może wykonywać niezależnie.

Zgodnie z zacytowanymi wyżej przepisami KPK do kręgu podmiotów uprawnionych do wykonywania praw pokrzywdzonego należą:

  • osoby najbliższe,
  • osoby pozostające na utrzymaniu zmarłego,
  • prokurator.

Pojęcie osoby najbliższej zdefiniowano karnego kodeksie karnym w art. 115 § 11:

Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.

Wstępnymi są rodzice i dziadkowie, natomiast zstępnymi dzieci i wnuki. Powinowatymi w tej samej linii lub stopniu będą m.in. rodzice drugiego małżonka (teściowie).

Osobami pozostającymi we wspólnym pożyciu  będą także pary homoseksualne – w orzecznictwie bowiem, w tym Sądu Najwyższego, wyrażany jest pogląd, że za istotne i konieczne elementy wspólnego pożycia należy uznać: wspólne pożycie psychiczne i fizyczne, wspólnotę ekonomiczną i trwałość związku.

Osobą pozostającą na utrzymaniu jest ta, na której utrzymanie zmarły pokrzywdzony łożył w okresie poprzedzającym jego śmierć. Bez znaczenia jest z jakiego tytułu na to utrzymanie łożono, ani jaki był stosunek zachodzący między tymi osobami. Innymi słowy, zmarły pokrzywdzony mógł utrzymywać daną osobę na podstawie własnej decyzji, niekoniecznie musiały łączyć ich więzi pokrewieństwa czy powinowactwo; taka osoba nie musiała nawet wspólnie ze zmarłym zamieszkiwać.

Istotne natomiast jest, aby pokrzywdzony utrzymywał taką osobę tuż przed śmiercią i aby to utrzymywanie miało charakter regularny i stały. Nie będzie osobą pozostającą na utrzymaniu pokrzywdzonego wspomagana przez niego finansowo w sytuacji, gdy posiadała własne dochody wystarczające na zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb.

Wszystkie osoby wymienione powyżej mają prawo do wykonywania praw pokrzywdzonego i są do tego uprawnione niezależnie od przyczyny śmierci pokrzywdzonego tzn. niekoniecznie musiała ona nastąpić w związku z przestępstwem. Nie ma również znaczenia, czy te osoby poniosły w związku ze śmiercią pokrzywdzonego jakąś szkodę.

W razie śmierci pokrzywdzonego, sąd, jeśli posiada informacje o osobach najbliższych lub pozostających na utrzymaniu pokrzywdzonego, jest zobowiązany pouczyć o uprawnieniach pokrzywdzonego co najmniej jedną z nich. Pouczenie ma przede wszystkim umożliwić tym osobom podjęcie decyzji co do dalszego działania w procesie i wykonywania uprawnień procesowych jakie miał w procesie zmarły pokrzywdzony.

Osoby wstępujące do proces w miejsce zmarłego, realizują prawa pokrzywdzonego i robią to niezależnie od tego, czy przed śmiercią pokrzywdzony sam z nich skorzystał w jakimkolwiek zakresie przewidzianym obowiązującymi przepisami.

Osoby te działają we własnym imieniu i po wstąpieniu do procesu stają się stronami procesu.Ich uprawnienia są takie same niezależnie od tego, czy przestępstwo naruszało dobra osobiste, czy majątkowe pokrzywdzonego. Nie ma też znaczenia czy są spadkobiercami zmarłego czy nie. Ich Uprawnienia osób wstępujących do procesu dotyczą tylko przestępstw popełnionych za życia pokrzywdzonego i skierowanych przeciwko jego dobrom. Osoby te mogą wykonywać uprawnienia, które przysługiwały pokrzywdzonemu w chwili śmierci lub byłyby możliwe do realizacji w przyszłości.

Podkreślę w tym miejscu, że jeśli pokrzywdzony z pewnych swoich uprawnień nie skorzystał na określonym etapie i przestały mu one przysługiwać, osoby uprawnione do wstąpienia w jego miejsce nie będą mogły z nich skorzystać (np. jeśli upłynął termin na wniesienie zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego to osoby wstępujące do procesu na miejsce zmarłego który nie wniósł zażalenia w terminie nie będą mogły takiego zażalenia wnieść).

Szczegółowo o uprawnieniach pokrzywdzonego w procesie karnym przeczytaj tutaj.

Nie. Obowiązujące przepisy nie wprowadzają żadnego terminu dla realizacji praw zmarłego pokrzywdzonego przez osoby najbliższe i osoby będące na jego utrzymaniu. Mogą one więc rozpocząć wykonywanie tych praw w dowolnym momencie postępowania karnego (oczywiście jeśli tylko na danym etapie wykonanie danego uprawnienia jest w ogóle możliwe).

Inaczej rzecz się ma z oskarżycielem prywatnym – w wypadku gdy zmarły był oskarżycielem prywatnym w procesie karnym to osoby najbliższe lub pozostające na jego utrzymaniu mają 3 miesiące od dnia jego śmierci na wstąpienie do sprawy – w przeciwnym razie postępowanie zostanie umorzone

W procesie karnym osoby najbliższe mogą domagać się, na podstawie art. 46 kodeksu karnego, orzeczenia obowiązku naprawienia przez oskarżonego szkody wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienia za krzywdę (potwierdza to postanowienie Sądu Najwyższego, Izby Karnej z dnia 28 kwietnia 2008 r.I KZP 6/08). Jeżeli orzeczenie powyższego obowiązku jest znacznie utrudnione to sąd może, w przypadku śmierci pokrzywdzonego, orzec zamiast tego nawiązkę w wysokości do 200 000 złotych na rzecz osoby najbliższej, której sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu. Jeśli ustalono w procesie więcej niż jedną taką osobę najbliższą, to nawiązki orzeka się na rzecz każdej z nich.

W przypadku gdy po wyroku w sprawie karnej nadal pozostanie szkoda lub krzywda, której nie pokrywa zasądzony w wyroku karnym obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienie to można dochodzić swoich roszczeń dalej na podstawie przepisów kodeksu cywilnego (art. 445 i 446 kodeksu cywilnego), które przewidują w sytuacji śmierci spowodowanej wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia możliwość dochodzenia od sprawcy: kosztów leczenia i pogrzebu (przez tę osobę, która je poniosła), renty (przez osobę, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny oraz osobę, której zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania). Jeśli zaś wymagają tego zasady współżycia społecznego sąd cywilny może również zasądzić stosowne odszkodowania dla najbliższych członków rodziny zmarłego, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej, a ponadto odpowiednią sumę  tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną przez najbliższych członków rodziny zmarłego krzywdę.

Uprawnienia pokrzywdzonego może wykonywać prokurator. To uprawnienie prokuratora aktualizuje się w razie braku lub nieujawnienia osób najbliższych i osób będących na jego utrzymaniu.

Od dawna toczyły się dyskusje związane z rozszerzeniem kręgu podmiotów, które mogą wstąpić w prawa pokrzywdzonego. Pojawiały się głosy mówiące o tym, jakoby powyższe regulacje nie gwarantowały w wystarczającym zakresie ochrony interesów ofiary przestępstwa na wypadek jej śmierci.

W połowie 2023 roku do Sejmu (IX kadencji) wpłynął projekt Naczelnej Rady Adwokackiej dotyczący zmiany kodeksu postępowania karnego. Twórcy projektu postulowali, aby krąg osób uprawnionych do wykonywania praw pokrzywdzonego został rozszerzony o spadkobierców zmarłego.

Podkreślono, że zmiany pomogą wyeliminować sytuacje, w których zmarła ofiara przestępstwa nie pozostawiła po sobie osoby najbliższej czy pozostającej na jej utrzymaniu, a praw jej w dalszym toku procedury nie mogą wykonywać spadkobiercy zmarłego, wobec braku legitymacji w tym zakresie. W obecnym stanie prawnym spadkobiercy, niezależnie od podstawy dziedziczenia, nie mogą działać w tym zakresie. Nie zakończono procesu legislacyjnego, i nie ma na razie informacji jakie są plany co do procesowania tego projektu w Sejmie X kadencji.

Reprezentacja pokrzywdzonych w sądzie – skontaktuj się ze mną

Dla osób pokrzywdzonych przestępstwami oraz ich bliskich udział w postępowaniach sądowych jest doświadczeniem stresującym. Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej doświadczonego prawnika, skontaktuj się ze mną. Oferuję kompleksową pomoc prawną i reprezentowanie jako pełnomocnik pokrzywdzonego, oskarżyciela prywatnego i posiłkowego na każdym etapie postępowania.

Treści zamieszczone na blogu maja charakter informacyjno-edukacyjny i nie można ich traktować jako porady prawnej w Twojej konkretnej sprawie. Każdy konkretny przypadek powinien być bowiem przeanalizowany indywidualnie, z uwzględnieniem szczegółowych jego okoliczności i związanych z nim faktów, które mogą mieć istotny wpływ na wybór najbardziej adekwatnego w danym przypadku sposobu postępowania.

Obraz 2541163 z Pixabay

Poinformuj znajomych

Inne artykuły na blogu

Polityka prywatności i plików cookies

Zgodnie z z art. 13 ust. 1−2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27.04.2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz.Urz. UE L 119, s. 1) – dalej RODO – informujemy, że niniejszy dokumenty reguluje zasady przetwarzania Państwa danych osobowych i wykorzystywania plików cookies w związku z korzystaniem z naszej strony internetowej i kontaktami e-mailowymi lub telefonicznymi.

Podstawowe dane:

  • Adres strony internetowej: iblegal.pl (zwana dalej „stroną”)
  • Administrator Państwa danych osobowych:  Ilona Bałdyga (zwany dalej „administratorem”)
  • Adres kontaktowy: ib@iblegal.pl

Skrócona wersja – najważniejsze informacje:

  • Kontaktując się z nami, przekazują nam Państwo swoje dane osobowe, a my gwarantujemy, że Państwa dane pozostaną poufne, bezpieczne i nie zostaną udostępnione jakimkolwiek podmiotom trzecim bez Państwa wyraźnej zgody.
  • Powierzamy przetwarzanie danych osobowych tylko sprawdzonym i zaufanym podmiotom świadczącym usługi związane z przetwarzaniem danych osobowych.
  • Korzystamy z narzędzi analitycznych Google Analytics, które zbierają informacje na temat odwiedzin strony, takie jak podstrony, czas spędzony na stronie czy przejścia pomiędzy poszczególnymi podstronami. W tym celu wykorzystywane są pliki cookies firmy Google LLC dotyczące usługi Google Analytics.
  • Wykorzystujemy pliki cookies własne w celu prawidłowego działania strony.

Jeżeli powyższe informacje nie są dla Państwa wystarczające, poniżej znajdują się dalej idące szczegóły:

§1 Dane osobowe

  1. Osoba odwiedzająca stronę lub  kontaktująca się z Administratorem za pośrednictwem poczty elektronicznej bądź telefonu (zwana dalej „użytkownikiem”) może przekazywać swoje dane osobowe Administratorowi za pomocą dostępnych form kontaktu,
  2. Administratorem danych osobowych Użytkownika jest Administrator.
  3. Dane przekazane Administratorowi  przetwarzane są w celach wyszczególnionych w §2
  4. Administrator gwarantuje poufność wszelkich przekazanych mu danych osobowych.
  5. Podanie danych jest zawsze dobrowolne, ale niezbędne do podjęcia przez Użytkownika kontaktu,
  6. Dane osobowe są gromadzone z należytą starannością i odpowiednio chronione przed dostępem do nich przez osoby do tego nieupoważnione.
  7. Dane osobowe użytkownika będą przetwarzane do zakończenia komunikacji z nami lub, w razie podjęcia współpracy do końca okresu przedawnienia potencjalnych roszczeń z umowy. Dane zawarte na fakturach będą przetwarzane do końca okresu, przez który przepisy prawa wymagają przechowywać dokumentację rachunkową. Ponadto, część danych może być również przetwarzana po upływie wskazanych wcześniej okresów przez czas prowadzenia przez nas działalności gospodarczej w celach archiwalnych, analitycznych i statystycznych opisanych bardziej szczegółowo w §2
  8. Użytkownikowi przysługują następujące uprawnienia:
    • prawo do żądania dostępu do swoich danych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania,
    • prawo do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania,
    • prawo do przenoszenia danych,
    • prawo do cofnięcia zgody na przetwarzanie danych osobowych w określonym celu, jeżeli Użytkownik uprzednio taką zgodę wyraził,
    • prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez Administratora

§2 Cele i podstawy przetwarzania

Dane przetwarzane są w następujących celach:

  • odpowiedź zwrotna na otrzymane zapytanie w związku z prośbą o taki kontakt skierowaną do nas – podstawą prawną przetwarzania danych jest zgoda użytkownika wynikająca z zainicjowania z nami kontaktu (art. 6 ust. 1 lit. a RODO),
  • archiwizacja korespondencji przychodzącej i wychodzącej na wypadek potrzeby wykazania jej przebiegu, co jest naszym prawnie uzasadnionym interesem (art. 6 ust. 1 lit. f RODO),wykonania
  • jeżeli nasz kontakt doprowadzi do nawiązania współpracy, dane będą następnie przetwarzane w celu wykonanie zawartej z nami umowy (art. 6 ust. 1 lit. b RODO)
  • wystawianie faktur, prowadzenie i przechowywanie dokumentacji rachunkowej (art. 6 ust. 1 lit. c RODO),
  • cele archiwalne (dowodowe) na wypadek prawnej potrzeby wykazania faktów oraz w celu ewentualnego ustalenia, dochodzenia lub obrony przed roszczeniami, co jest naszym prawnie uzasadnionym interesem (art. 6 ust. 1 lit. f RODO),
  • cele analityczne, takie jak dobór usług do naszych klientów, optymalizacja naszych produktów lub usług na podstawie uwag klientów, optymalizacja procesów obsługi na podstawie przebiegu obsługi sprzedaży i posprzedażowej, co jest naszym prawnie uzasadnionym interesem (art. 6 ust. 1 lit. f RODO),
  • badanie satysfakcji klientów i określanie jakości naszej obsługi, co jest naszym prawie uzasadnionym interesem (art. 6 ust. 1 lit. f RODO).

§3 Odbiorcy danych/podprzetwarzający dane osobowe

  1. Dane osobowe użytkownika możemy udostępniać naszym podwykonawcom, czyli podmiotom, z których usług korzystamy przy przetwarzaniu danych osobowych
  2. Dane osobowe użytkownika mogą być przekazywane do państw trzecich (znajdujących się poza Unią Europejską). Odpowiednie zabezpieczenia danych są zapewnione poprzez zatwierdzony mechanizm certyfikacji w połączeniu z egzekwowalnymi zobowiązaniami odbiorcy danych do odpowiednich zabezpieczeń (program Privacy Shield).
  3. Poniżej znajduje się lista możliwych odbiorców danych Użytkownika:
    • Osoby współpracujące na podstawie umów cywilnoprawnych, wspierające bieżącą działalność administrator
    • Dostawca oprogramowania księgowego,
    • Dostawca oprogramowania do zarządzania projektami,
    • Dostawca pakietu biurowego,
    • Firma utrzymująca stronę na serwerze (hostingodawca),
    • Firma utrzymująca pocztę elektroniczną administratora (dostawca serwera pocztowego),
    • Odpowiednie organy publiczne w zakresie, w jakim Administrator jest zobowiązany do udostępnienia im danych.

§4 Pliki Cookies

  1. Pliki cookies (tzw. „ciasteczka”) stanowią dane informatyczne, w szczególności pliki tekstowe, które przechowywane są w urządzeniu końcowym Użytkownika naszej strony internetowej i przeznaczone są do korzystania z podstron tejże strony. Cookies zazwyczaj zawierają nazwę strony internetowej, z której pochodzą, czas przechowywania ich na urządzeniu końcowym oraz unikalny numer.
  2. Pliki cookies wykorzystywane są w celu:
    • dostosowania zawartości strony internetowej do preferencji Użytkownika oraz optymalizacji korzystania ze stron internetowych; w szczególności pliki te pozwalają rozpoznać urządzenie Użytkownika strony internetowej i odpowiednio wyświetlić stronę internetową, dostosowaną do jego indywidualnych potrzeb;
    • tworzenia statystyk, które pomagają zrozumieć, w jaki sposób Użytkownicy strony internetowej korzystają ze stron internetowych, co umożliwia ulepszanie ich struktury i zawartości;
    • utrzymanie sesji Użytkownika strony internetowej (po zalogowaniu), dzięki której Użytkownik nie musi na każdej podstronie strony internetowej ponownie wpisywać loginu i hasła;
  3. Na naszej stronie internetowej stosowane są dwa zasadnicze rodzaje plików cookies: „sesyjne”  (session cookies) oraz „stałe” (persistent cookies). Cookies „sesyjne” są plikami tymczasowymi, które przechowywane są w urządzeniu końcowym Użytkownika do czasu wylogowania, opuszczenia strony internetowej lub wyłączenia oprogramowania (przeglądarki internetowej). „Stałe” pliki cookies przechowywane są w urządzeniu końcowym Użytkownika przez czas określony w parametrach plików cookies lub do czasu ich usunięcia przez Użytkownika.
  4. W ramach strony internetowej stosowane są lub mogą być stosowane następujące rodzaje plików cookies:
    • „niezbędne” pliki cookies, umożliwiające korzystanie z usług dostępnych w ramach strony internetowej, np. uwierzytelniające pliki cookies wykorzystywane do usług wymagających uwierzytelniania w ramach strony internetowej;
    • pliki cookies służące do zapewnienia bezpieczeństwa, np. wykorzystywane do wykrywania nadużyć w zakresie uwierzytelniania w ramach strony internetowej;
    • „wydajnościowe” pliki cookies, umożliwiające zbieranie informacji o sposobie korzystania ze stron internetowych strony internetowej;
    • „funkcjonalne” pliki cookies, umożliwiające „zapamiętanie” wybranych przez Użytkownika ustawień i personalizację interfejsu Użytkownika, np. w zakresie wybranego języka lub regionu, z którego pochodzi Użytkownik, rozmiaru czcionki, wyglądu strony internetowej itp.;
    • „analityczne” – np. Google Analytics , które zbierają informacje na temat odwiedzin strony, takie jak podstrony, czas spędzony na stronie czy przejścia pomiędzy poszczególnymi podstronami. W tym celu wykorzystywane są pliki cookies firmy Google LLC dotyczące usługi Google Analytics.
  5. W wielu przypadkach oprogramowanie służące do przeglądania stron internetowych (przeglądarka internetowa) domyślnie dopuszcza przechowywanie plików cookies w urządzeniu końcowym Użytkownika. Użytkownicy strony internetowej mogą dokonać w każdym czasie zmiany ustawień dotyczących plików cookies. Ustawienia te mogą zostać zmienione w szczególności w taki sposób, aby blokować automatyczną obsługę plików cookies w ustawieniach przeglądarki internetowej bądź informować o ich każdorazowym zamieszczeniu w urządzeniu Użytkownika strony internetowej. Szczegółowe informacje o możliwości i sposobach obsługi plików cookies dostępne są w ustawieniach oprogramowania (przeglądarki internetowej).
  6. Ograniczenia stosowania plików cookies mogą wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie internetowej.
  7. Pliki cookies zamieszczane w urządzeniu końcowym Użytkownika strony internetowej i wykorzystywane mogą być również przez współpracujących z operatorem strony internetowej reklamodawców, partnerów, firmy analityczno-badawcze oraz dostawców aplikacji multimedialnych.

§5 Logi serwera

  1. Korzystanie ze strony wiąże się z przesyłaniem zapytań do serwera, na którym przechowywana jest strona. Każde zapytanie skierowane do serwera zapisywane jest w logach serwera.
  2. Logi obejmują m.in. adres IP użytkownika, datę i czas serwera, informacje o przeglądarce internetowej i systemie operacyjnym.. Logi mogą być zapisywane i przechowywane są na serwerze.
  3. Dane zapisane w logach serwera nie są kojarzone z konkretnymi osobami korzystającymi ze strony i nie są wykorzystywane przez nas w celu identyfikacji użytkownika.
  4. Logi serwera stanowią wyłącznie materiał pomocniczy służący do administrowania stroną, a ich zawartość nie jest ujawniana nikomu poza osobami upoważnionymi do administrowania serwerem.

The website uses cookies to provide services at the highest level. Cookie storage settings can be changed in the browser. Read more...