Każdy przedsiębiorca doskonale wie, że prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z różnego rodzaju ryzykami. Jednym z nich jest możliwość naruszenia dóbr osobistych, co może stanowić poważny cios w wizerunek firmy. Warto jednak wiedzieć, że dobra osobiste przedsiębiorcy podlegają ochronie prawnej i jakie w związku z tym przysługują prawa osobie lub podmiotowi, których dobra osobiste są naruszane. Te kwestie poruszę w kilku kolejnych artykułach.
Czym są dobra osobiste?
Definicja dóbr osobistych została ujęta w art. 23 Kodeksu cywilnego. W myśl tego przepisu dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Samego źródła regulacji dóbr osobistych zawartej w Kodeksie cywilnym możemy doszukać się w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w jej art. 30 który mówi, żePrzyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.
Warto zwrócić uwagę, że przytoczona powyżej norma z Kodeksu cywilnego odnosi się również do osób prawnych, co wskazuje bezpośrednio treść art. 43: Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.
Zatem tak osoba fizyczna, przedsiębiorca prowadzący działalność jednoosobową jak i spółka mają prawo do ochrony ich dóbr osobistych. Drugą istotną kwestią jest to, że katalog dóbr osobistych, o których mowa w art. 23 Kodeksu cywilnego jest katalogiem otwartym co oznacza, że za dobro osobiste można uznać nie tylko dobra wymienione wprost w tym przepisie, ale i inne, których ustawa wprost nie wymienia. I tak wśród dóbr osobistych nie wskazanych wprost w ustawie są przykładowo: prawo do prywatności, prawo do kultu pamięci osoby zmarłej, poczucie przynależności do płci (prawo do płci), więź rodzinna, nietykalność cielesna, psychiczna i integralność seksualna, tożsamość narodowa, prawo do odpoczynku, wypoczynku i spokoju, prawo do godnego odbywania kary pozbawienia wolności.
To co charakteryzuje dobra osobiste to ich niemajątkowy charakter, a także to, że są niematerialne, są nierozerwalnie związane z daną osobą (człowiekiem, podmiotem), są niezbywalne, niezmienne w czasie i wygasają z chwilą śmierci danej osoby (lub z chwilą zaprzestania działalności przez podmiot).
Przykłady dóbr osobistych przedsiębiorców
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 listopada 1986 roku (sygn. II CR 295/86) stwierdził, że „dobra osobiste osób prawnych – to wartości niemajątkowe, dzięki którym osoba prawna może funkcjonować zgodnie ze swym zakresem działań”.
W przypadku osób prawnych (w tym także jednoosobowych przedsiębiorców) najistotniejsze dobra osobiste to tajemnica przedsiębiorstwa, nazwa, znaki identyfikujące, dobre imię (reputacja, renoma) przedsiębiorstwa, tajemnica korespondencji i nietykalność pomieszczeń, prawo do własnej klienteli. Nie jest to oczywiście lista zamknięta. Poniżej więcej o istocie kilku najistotniejszych, i najczęściej naruszanych dóbr osobistych przedsiębiorców.
Tajemnica przedsiębiorstwa
Pojęcie tajemnicy przedsiębiorstwa zostało ujęte w art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, zgodnie z którym Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności.
Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa (wykorzystanie lub jej ujawnienie) stanowi czyn nieuczciwej konkurencji.
Nazwa, znaki identyfikujące
Każde przedsiębiorstwo posiada znaki, które odróżniają je od innych podmiotów działających na rynku. Przede wszystkim jest to nazwa (która jest odpowiednikiem imienia i nazwiska osoby fizycznej), a także logo, znaki towarowe używane przez przedsiębiorcę. inne oznaczenia identyfikujące oraz nazwy oferowanych przez nią produktów.
W tym kontekście warto zwrócić uwagę na ustawę z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej. Zgodnie z definicją zawartą w tym akcie znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa. W szczególności chodzi tutaj o takie kwestie jak wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy. Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami ochrony na znak towarowy udziela Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej. Ochrona znaków towarowych została uregulowana także na szczeblu Unii Europejskiej. Ochronę znaków towarowych zapewnie ich rejestracja.
Naruszenia dóbr osobistych w tym zakresie polegają najczęściej na używaniu cudzych nazw lub logo czy logotypów lub tez łudząco podobnych.
Dobre imię (reputacja, renoma) przedsiębiorstwa
Każdy przedsiębiorca doskonale wie, jak istotną kwestią jest nieposzlakowana opinia jego firmy. Na dobre imię pracuje się bowiem latami i nierzadko kosztuje to dużo wysiłku. Z tego względu każdy dba o to, aby nikt nie podważył zaufania do prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa.
Utraty dobrego imienia przez przedsiębiorcę nie da się wprost przeliczyć na pieniądze, aczkolwiek w niektórych sytuacjach może mieć ona konsekwencje finansowe. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2005 r. (sygn. III CK 622/04), w którym stwierdzono, że dobre imię osoby prawnej jest łączone z opinią, jaką o niej mają inne osoby ze względu na zakres jej odpowiedzialności. Uwzględnia się tu nie tylko renomę wynikającą z dotychczasowej działalności osoby prawnej, ale i niejako zakładaną (domniemaną) renomę osoby prawnej od chwili jej powstania.
Naruszenie dobrego imienia przedsiębiorcy może polegać w praktyce na rozpowszechnianiu negatywnych opinii o przedsiębiorcy lub oferowanych przez niego towarach lub usługach, wyimaginowanych zarzutów oraz inne wypowiedzi, które godzą w renomę firmy. Mogą one mieć różną formę, w tym także komentarzy publikowanych w Internecie.
W niektórych wypadkach negatywna opinia o pracowniku, członku zarządu lub wspólniku spółki może mieć istotny wpływ na reputację samej firmy.
Co robić w wypadku naruszenia dóbr osobistych?
Przedsiębiorcom przysługują te same uprawnienia w przypadku naruszenia dóbr osobistych co osobom fizycznym. Co zatem można zrobić?
Po pierwsze wezwać do zaprzestania naruszeń. W zależności od tego jakie dobro zostało naruszone można żądać również usunięcia opublikowanych treści, publicznych przeprosin, opublikowania oświadczenia we wskazanym miejscu, usunięcia skutków naruszeń, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści itp.
Jeśli wezwanie nie odniesie skutku to można wystąpić z roszczeniem na drogę sądową. Należy tu zaznaczyć, że poza powyższymi roszczeniami przysługuje także odszkodowanie, jeśli przedsiębiorca poniósł szkodę w wyniku naruszenia dobra osobistego, a w niektórych wypadkach również zadośćuczynienie za krzywdę wyrządzoną naruszeniem lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. O zadośćuczynieniu piszę więcej w kolejnym artykule, który możesz przeczytać tutaj.
Naruszenia dóbr osobistych nie warto lekceważyć. W przypadku przedsiębiorców może ono doprowadzić do poważnych strat wizerunkowych, a w konsekwencji finansowych. Z tego względu warto działać szybko i zdecydowanie.
Jeżeli chcesz skorzystać z pomocy pełnomocnika w kwestii naruszenia dóbr osobistych – skontaktuj się ze mną. Kancelaria oferuje kompleksową pomoc prawną dla przedsiębiorców, w tym reprezentowanie jako pełnomocnik przed sądami wszystkich instancji.
Treści zamieszczone na blogu maja charakter informacyjno-edukacyjny i nie można ich traktować jako porady prawnej w Twojej konkretnej sprawie. Każdy konkretny przypadek powinien być bowiem przeanalizowany indywidualnie, z uwzględnieniem szczegółowych jego okoliczności i związanych z nim faktów, które mogą mieć istotny wpływ na wybór najbardziej adekwatnego w danym przypadku sposobu postępowania.
Image by Siggy Nowak from Pixabay
